ENVER HOXHA (16 tetor 1908 - 11 prill 1985)

DY HER� HERO I POPULLIT DHE HERO I PUN�S SOCIALISTE

Udh�heq�s i madh e i lavdish�m i PPSH-s�, PRS t� Shqip�ris� dhe i popullit shqiptar. Themeluesi dhe organizatori i Partis� Komuniste t� Shqip�ris� ( m� von� Parti e Pun�s s� Shqip�ris� ). Prij�s legjendar, organizator e strateg i Luft�s Antifashiste Nacional�lirimitare e i revolucionit profesionist popullor. Themelues e Komandant i P�rgjithsh�m i Forcave t� Armatosura t� Republik�s Popullore Socialiste t� Shqip�ris�. Krijues e drejtues i pushtetit popullor�, burr� shteti i shquar dhe arkitekt i Shqip�ris� Socialiste. Personalitet i shquar i revolucionit nd�rkomb�tar dhe i luft�s �lirimtare t� popujve t� shtypur. Figura m� e madhe historike e kombit shqiptar, i cili t�r� jet�n ia kushtoi atdheut e popullit shqiptar.

Dy her� Hero i Popullit dhe Hero i Pun�s Socialiste.

Enver Hoxha lindi n� Gjirokast�r m� 16 tetor 1908, n� nj� familje me tradita t� njohura patriotike. F�mij�rin� dhe rinin� e hershme (1908-1927) i kaloi n� nj� mjedis familjar e shoq�ror t� lidhur ngusht� me luft�rat p�r �lirimin komb�tar nga zgjedha osmane, me ngjarjet q� quan n� Shpalljen e Pavar�sis� dhe m� p�rpjekjet p�r sigurimin e ruajtjen e t�r�sis� territoriale t� Shqip�ris� nga synimet e shovinist�ve fqinj�.

Pasi p�rfundoi shkoll�n qyet�se "Drita" (1917-1924) vazhdoi studimet n� Liceun fracez, n� fillim n� Gjirokast�r (1924-1927) dhe m� pas n� Kor�� (1924-1930). N� k�t� periudh�, nx�n�s i zellsh�m, i etur p�r dije e kultur�, ai u formua edhe si nj� i ri demokrat revolucionar. Admirues i Avni Rustemit, i shoq�ris� p�rparimtare "Bashkimi", i revolucionit demokratiko-borgjez t� qershorit 1924. Pas kthes�s kund�rrevolucionare dhe ardhjes n� fuqi t� A. Zogut (dhjetor 1924), Enver Hoxha do t� rreshtohej me forcat kund�rshtare t� regjimit obskurantist e mesjetar q� sundonte n� Shqip�ri.

N� m�nyr� t� ve�ant�, vitet e q�ndrimit n� Kor�� (p�r t� p�rfunduar Liceun) luajt�n nj� rol t� madh p�r formimin dhe edukimin revolucionar t� t� riut Enver Hoxha. K�tu ai u afrua me pun�tor�t kor�ar�, p�rmes t� cil�ve ra n� kontakt me literatur� dhe u lidh me l�vizjen e at�hershme komuniste.

Pas p�rfundimit t� Liceut me rezultate t� larta, n� tetor 1930 fiton t� drejt�n p�r t� vazhduar studimet universitare, por n� kund�rshtim me d�shirat dhe pasionin e tij p�r shkencat politike e historike, bursa iu dha p�r n� Fakultetin e Shkencave t� Natyr�s (specialiteti i biologjis�) n� Universitetin e Monpeljes� n� Franc�. N� mars t� vitit 1934 i nd�rpritet bursa nga mbret�ria zogiste dhe shkon n� Paris ku q�ndron gjer nga fundi i vitit 1935.
P�r t� siguruar mjetet m� minimale t� jetes�s kryen pun� t� r�ndomta dhe nj� koh�sisht ndjek leksionet n� Fakultetin e Drejt�sis�, futet n� ambient�t e pun�tor�ve parisien�, frekuenton klubet e edukimit marksist t� Partis� Komuniste t� Franc�s, krijon lidhje me organin e KQ t� PKF-s� "Ymanite". M� pas arrin t� siguroj� pun� n� Bruksel, por pas disa muajsh� (n� fillim t� ver�s 1936) pushohet nga qeveria shqiptare p�r pik�pamjet e tij revolucionare dhe sepse zyr�n e vetme t� konsullat�s e kishte mbushur me literatur� marksiste.

N� korrik t� viti 1936 kthehet p�rfundimisht n� atdhe dhe prej k�tyre momenteve i p�rkushtohet luft�s p�r �lirimin e popollit. Betimi q� b�ri m� 29 korrik 1936 mbi varrin e Bajo Topullit n� Gjirokast�r se ai dhe gjith� t� rinjt� do t� luftonin "p�r nj� Shqip�ri m� t� mir�", "p�r mbar�vajtjen e atdheut", "p�r bashkimin e v�rtet� t� kombit", ishte nj� program lufte p�r t�.

Pasi mbetet muaj� t� t�r� pa pun�, p�r nj�far� kohe jep m�sim si pedagog i jasht�m n� gjimnazin e Tiran�s, kurse n� prill t� vitit 1937 mundi t� siguroj nj� vend si profesor n� Liceun e Kor��s, ku shum� shpejt i rivendos lidhjet me Grupin Komunist "Puna" t� Kor��s, dhe me horizontin teorik e veprimtarin� e tij praktike, b�het nj� nd�r an�tar�t m� aktiv� e m� me perspektiv� t� l�vizjes komuniste t� Shqip�ris�.

N� pragun e pushtimit fashist t� Shqip�ris� ( prill 1936 ), s� bashku me gard�n e vjet�r t� komunist�ve kor�ar�, Enver Hoxha veproi me t� gjitha forcat p�r mobilizimin e vulln�tar�ve, p�r organizimin kudo t� q�ndres�s popullore dhe udh�hoqi demonstratat e gj�ra q� shp�rthyen edhe n� Kor�� si anemban� Shqip�ris�.

Veprimtaria e tij revolucionare mori hov pas pushtimit, gj� q� u ra n� sy t� fashist�ve, t� cil�t n� dhjetor 1939 e pushuan nga puna me motivacion: "element kund�r regjimit". Me k�rkes�n e tij dhe me vendim t� q�ndr�s s� Grupit Komunist t� Kor��s, n� janar t� v. 1940, Enver Hoxha u d�rgua n� Tiran� me detyr� t� zgjeronte mbi baza t� sh�ndosha veprimtarin� e grupit. Q� n� k�to momente p�r Enver Hoxh�n nis rruga e gjat�, v�shtir� dhe e lavdishme - rruga e revolucionarit profesionist.

Dega e Grupit Komunist t� Kor��s n� Tiran�, me Enver Hoxh�n n� krye, u kthye n� nj� q�nd�r t� r�nd�sishme t� l�vizj�s komuniste antifashiste n� kryeqytet. Deri n� tetor 1941 ai e mbulonte veprimtarin� e tij me "profesionin e shit�sit-tregtar" n� dyqanin "Flora", kurse pas demonstrat�s s� 28 tetorit u hodh n� ilegalitet.

Merita m� e madhe historike e Enver Hoxh�s p�r k�t� periudh� q�ndron n� faktin se ai e kuptoi thell� domosdoshm�rin� jetike t� krijimit t� Partis� Komuniste t� Shqip�ris�, si kusht vendimtar p�r mobilizimin, organizimin dhe udh�heqjen e popullit n� luft�n p�r �lirimin komb�tar e shoq�ror. Shum� shpejt krijoi lidhje t� sh�ndosha me militant� t� till� komunist� si Qemal Stafa, Vasil Shanto etj., dhe s� bashku me ta luftoi p�r krijimin e Partis� Komuniste t� Shqip�ris�.

M� 8 n�ntor 1941, pas dy vjet�sh pune t� palodhur e t� nd�rprer� n� kushtet e r�nda t� terrorit fashist, Enver Hoxha bashk� me komunist�t e v�rtet� shqiptar� kryen vepr�n m� t� madhe: themeluan Partin� Komuniste t� Shqip�ris�, udh�heq�sen besnike q� do t'i tregonte popullit rrug�n e luft�s p�r �lirim komb�tar e shoq�ror.

Mbledhja Themeluese ( 8 - 14 n�ntor 1941 ) e zgjodhi Enver Hoxh�n an�tar t� Komitetit Qendror t� P�rkohsh�m dhe, ndon�se nuk u caktua asnj� sekretar I KQ, ai u ngarkua me drejtimin e pun�ve t� KQ t� P�rkohsh�m. Dor�s s� tij, n� bashk�punim me Qemal Staf�n, i takojn� dy dokumentet e para programore t� PKSh, ku p�rcaktohen bazat politike e organizative t� Partis�: "Rezolucioni i Mbledhjes Themeluese" dhe "Thirrja e KQ t� PKSh drejtuar popullit shqiptar". M� 23 n�ntor Ai merr pjes� dhe drejton n� em�r t� KQ t� PKSh, mbledhjen p�r themelimin e Organizat�s s� Rinis� Komuniste Shqiptare.

I njohur n� Parti e n� radh�t e simpatizant�ve me pseudonimet: "Tarasi", "Shpati", "Valbona", "Hasani", "Saliu", "Malo" etj., duke u paraqitur her� si pun�tor e her� si treg�tar e intelektual, ai gjat� gjith� dimrit 1942, n� kushtet e terrorit e t� ilegalitetit m� t� r�nd� zhvillon nj� veprimtari t� dendur e t� fryshme revolucionare n� kryqytet. Nga mesi i dhjetorit e gjer n� maj 1943 vepron kryesisht� n� zon�n e Elbasanit, kurse nga mesi i majit 1943 largohet nga Tirana dhe deri n� �lirimin e plot� t� atdheut popullor nga krahinat e qytetet e Elbasanit, Kor��s, Skraparit, P�rmetit, Beratit etj.

T� gjitha ngjarjet e sh�nuara e jetike t� Partis� e t� popullit gjat� viteve t� Luft�s Antifashiste Nacional�lirimtare kan� vul�n e mendimit e t� veprimit t� shquar revolucionare t� Enver Hoxh�s. Me inisiativ� e n�n drejtimin e tij zhvilluan me sukses punimet mbledhje t� r�nd�sishme si: Konsulta e Par� e Aktivit t� PKSh ( prill 1942 ), Konferenca e Jasht�zakonshme e PKSh ( qershor 1942 ) dhe Konferenca e Par� e Vendit e PKSh ( mars 1943 ), e cila p�r problemet e m�dha q� analizoi zgjodhi Enver Hoxh�n an�tar t� Byros� Politike dhe Sekretar t� P�rgjith�sh�m t� PKSh.

Enver Hoxha, n� krye t� Partis�, zhvilloi nj� pun� t� pand�rprer� p�r krijimin dhe zgjerimin e lidhjeve me masat popullore, p�r t'i b�r� k�to t� nd�rgjegjshme e p�r t'i bashkuar n� nj� l�vizje t� fuqishme antifashiste. Konferenca e Pez�s ( shtator 1942 ) e organizuar me iniciativ�n e PKSh e personalisht t� Enver Hoxh�s, hodhi themelet e Frontit Nacional�lrimitar, si nj� organizat� politike ku do t� realizohej bashkimi luftarak i popullit shqiptar n�n udh�heqjen e PKSh.

N� krye t� KQ t� PKSh, Enver Hoxha p�rpunoi dhe udh�hoqi zbatimin e vij�s ushtarake t� Partis� p�r organizimin dhe zgjerimin e kryengritjes s� armatosur n� t� gjitha an�t e atdheut dhe p�r krijimin, n� luft� e sip�r, t� Ushtris� Nacional�lirimtare Shqiptare. Si Komisar Politik i Shtabit t� P�rgjithsh�m t� UN� ( korrik 1943 ) e m� pas Komandant i P�rgjithsh�m i UN� ( maj 1944 ), Enver Hoxha vuri gjith� aft�sit� e talentin e tij p�r krijimin, rritjen e kalitjen e UN� Shqiptare, si nj� ushtri e popullit. Ai dha nj� kontribut t� shquar p�r fitoren historike � Luft�s Anitfashiste Nacional�lirimtare: �lirimin e atdheut me forcat e veta dhe vendosjen e mbrojtjen e rendit demokratik popullor.

M� 28 N�ntor 1944, pas 5 vjet�sh lufte e p�rpjekjesh titanike, Qeveria e par� demokratike popullore e Shqip�ris�, me kryeminist�r Enver Hoxh�n, hyn n� Tiran�n e lir�.

Enver Hoxha ngriti kurdoher� lart� z�rin e tij t� fuqish�m n� mbrojtje t� t� drejtave komb�tare e demokratike q� u takojn� vllez�rve shqiptar� t� Kosov�s me troje. P�r k�t� q�ndrim parimor, t� drejt� e korrekt, Enver Hoxha mbetet i dashur, i repeketuar dhe i nderuar nga revolucionar�t kosovar� konsiderohet udh�heq�s shpirt�ror p�r �lirim e ribashkim komb�tar.

Enver Hoxha vdiq me 11. 4. 1985. Kjo ishte nj� humbje e r�nd� p�r Partin� e Pun�s s� Shqip�ris�, populli shqiptar, l�vizjen revolucionare t� Kosov�s dhe l�vizjen pun�tore e komuniste nd�rkomb�tare.

Duke filuar nga viti 1968 ka nisur botimi i Veprave t� shokut Enver Hoxha. Jan� botuar 46 v�llime. Krahas tyre jan� botuar edhe seri me "Raparte e fjalime", dhe nj� varg veprash t� ve�anta si: "Imperializmi dhe revolucioni" (1978), "Vetadministrimi jugosllav..."(1978), "Eurokomunizmi �sht� antikomuniz�m" (1980). Gjith�ashtu jan� botuar edhe nj� seri librash me kujtimet e sh�nimet Historike t� Heroit t� Kombit - Enver Hoxha, si: "M� Stalinin", "Hrushovian�t" (1980), "Kur lindi Partia" (1981), "Rreziku anglo-amerikan p�r Shqip�rin�" (1982), "Titist�t" (1982), "Kur u hodh�n themelet e Shqip�ris� s� re" 1984. Nga ditari politik i k�tij burri t� madh t� kombit ton� jan� botuar v�llime m� vete: "Sh�nime p�r Kin�n" (1979), "Sh�nime p�r Lindjen e Mesme" (1984) dhe "Dy popuj miq" (1985).

Shum� nga veprat e Enver Hoxh�s jan� botuar e ribotuar n� gjuh� t� huaja dhe kan ngjallur nj� interes v�mendje t� ve�ant� n� radh�t e revolucionar�ve, popujve dhe proletariatit bot�ror.

Figura e Enver Hoxh�s �sht� nj� figur� e madhe poliedrike. Nuk ka fush� aktivitetit politik, ideologjik e shoq�ror t� PPSh e shtetit q� t� mos jet� shprehur mendimi i tij filozofik, forca organizuese dhe veprimtaria udh�heq�se. N� krye t� Partis�, shtetit dhe popullit shqiptar punoi e krijoi t�r� jet�n deri n� �astin e fundit p�r t� mir�n e begatin� e Shqip�ris�, si: udh�heq�s, revolucionar, komandant ushtarak, burr� shteti, diplomat, publicist, intelektual erudit, edukator masash, orator fjal�zjarrt�, mik i nj�rzve t� thjesht�, udh�heq�s e inspirator i rinis� kosovare, dhe ideolog e klasik i pest� marksiz�m-lininizmit.

                                   FAMILJA HOXHAJ

VDEKJA, VARRIMI DHE Zhvarrimi I BABAIT TIM, ENVER HOXH�S

P�rpara se t� p�rshkruaj mbresat p�r k�t� ngjarje, q� ka qen� m� e hidhura n� jet�n time, po shkruaj shkurtimisht m� p�rpara p�r momentin e vdekjes, p�r varrimin e pastaj p�r zhvarrimin. M� 9 prill, rreth ores 9 t� m�ngjesit, babai p�soi nj� ata n� zem�r dhe ra n� koma. Mamaja, q� i rrinte pran� si p�rhere, menj�her� lajm�roi mjek�t. Ata erdh�n n� moment, mbasi ishin n� gatishm�ri, p�r vet� gjendjen sh�ndet�sore t� r�nduar t� babait. Ata e vun� p�rs�ri zemr�n n� funksionim, por ai nuk doli m� nga koma.
Un� isha n� pun�. M� lajm�ruan dhe menj�her� shkova n� sht�pi. E gjeta n� krevatin e tij, me plot aparatura rrotull. Nj� l�msh m�u blodh n� gryk�. E p�rk�dhela n� kok� dhe i thash�:
�Babai, jam Lilo!�
Or�t kalonin, por gjendja s�ndryshonte, shpresat n� vetvete po m� humb�snin. Her� pas here ul�sha pran� krevatit, ia kapja dor�n dhe thosha me vete:
�Patjet�r q� ai e ndien prekjen time, e ndien q� m� ka pran�. I flisja, me shpres� se m� d�gjonte, pavar�sisht q� ai nuk m� p�rgjigjej. Kjo gjendje zgjati deri m� 11 prill, reth ores 2 t� m�ngjesit, kur p�rfundimisht zemra e tij pushoi s� rrahuri. Un� sapo kisha r�n� t� pushoja pak mbi krevat me gjith� rroba, se kisha dy dit� q� nuk flija. U ngrita menj�her� dhe skova n� dhom�n e tij. E putha: ishte lamtumira e fundit. Pas k�tij momenti intim, nu do t� kisha m� rast t� rrija vet�m me t�, sepse cerimonia e varrimit nuk do t� na lejonte: Ai nuk na p�rkiste vet�m neve, por popullit t� tij.
U ktheva n� dhom�n time, qava p�r t�u �liruar nga dhembja e madhe q� ndieja, por e mblodha veten sepse duhej t�ua thosha f�mij�ve, q� ishin t� vegj�l, 10 vje� dhe 6 vje�, nd�rsa Besmiri ishte 3 muaj dhe nuk kuptonte gj�. Ishte nj� ngjarje e r�nd� dhe p�r ta. Gjyshi, q� e donin dhe i donte aq shum�, nuk ishte m�.
N� m�ngjes, p�rpara der�s s� sht�pis�, ishin mbledhur t� gjith�. Babai po dilte p�r her� t� fundit nga sht�pia e tij. P�rpara der�s nuk q�ndronte �benzi� i zi, por �benzi� i bardh� ambulanc�. Nuk po shkonte n� zyr�, por n� morg. Shoferi q� po ngiste ambulanc�n qe po ai, Myslimi. Mamaja, kur i mbyll�n der�n, i tha duke qar�:
� Myslimi, ku po e shpie sot!�
Nd�rsa ai nuk jepte dot p�rgjigje nga t� qar�t.
M� pas �do gj� �sht� publike. Cerimonia n� Kuvendin Popullor, ku vargu i gjat� i njer�zve s�u shk�put p�r disa dit�. Lamtumira q� i jepte populli n� heshtje e duke qar�, me arkivolin e vendosur mbi shtratin e topit, t� mbuluar me flamurin komb�tar. Cerimonia n� sheshin �Sk�nderbej� dhe pastaj varrimi n� varrezat e �D�shmor�ve t� Kombit�.
�T� r�n�t� k�t� her� ishin �ngritur n� k�mb� se prisnin komandantin e tyre. Sa e sa her� i kishte vizituar komandanti i tyre ata, kudo n�p�r Shqip�ri, jo vet�m n� Tiran�, duke u th�n�:
�Pushoni t� qet�, gjaku q� derdh�t, ideali p�r t� cilin luftuat, nuk shkoi kot�. Populli e p�rcolli Enver Hoxh�n n� banes�n e tij t� fundit me dhembje, duke qar�, gj� q� tregoi se ai kishte punuar gjith� jet�n p�r ta.

Por le t� kthehemi tek zhvarrimi, tek ky akt makab�r.
N� nj� nga dit�t e para t� majit t� vitit 1992, n� or�n 21, trokiti dera e sht�pis�. E hap. Nj� person i panjohur m� dor�zoi nj� zarf me nj� shkres� nga bashkia dhe pastaj u zhduk si era. Mbylla der�n dhe hapa zarfin. Brenda gjeta njoftimin q� na b�hej ne, familjar�ve, se t� nes�rmen, n� ora 6.00 t� m�ngjesit, duhej t� paraqiteshim n� varrezat publike t� Sharr�s, sepse do t� b�hej (ri)varrimi i zotit Enver Hoxha.
Si kishte mund�si?! T� t� lajm�rojn� n� ora 21.00 t� nat�s q� t� paraqitesh n� ora 6 n� m�ngjesit, pa dal� dielli akoma, p�r nj� gj� kaq trodnit�se?! Si kishte mund�si q� zhvarrimi t� b�hej fshehurazi, nat�n, pa prezenc�n e familjar�ve?!
Ishte nj� moment i v�shtir� p�r familjen ton�. N�n�n 70-vje�are e kishin marr� n� qeli. Kushedi sa do t� m�rzitej e do t� d�shp�rohej atje n� qeli, e vetmuar, kur ta merrte vesh k�t� gj�.
Lajm�rova v�llain dhe Klemin, gjet�m nj� makin� dhe u nis�m menj�her� p�r tek Varrezat e D�shmor�ve t� Kombit. Policia kishte bllokuar hyrjen p�r te varrezat dhe nuk lejonte t� kalonte njeri.
�Kemi urdh�r ng lart t� mos lejojm� njeri�, m�u p�rgjigj�n.
Nd�rsa un� u thash�:
�Nuk m� ndalon dot njeri t� jem pran� babait tim kur t� zhvarroset�.
Ata lajm�ruan dhe, duke par� insistimin ton�, na than� q� t� shkonim n� sht�pi dhe, kur ta nxirrnin, do t� na lajm�ronin q� t� shkonim. Natyrisht, vendi yn� at� nat� nuk ishte sht�pia, por sa m� pran� babait. Gjith� at� nat� e g�dhim� tek dera e varrezave. Lart, n�n drit�n e prozhektor�ve, punohej me intensitet. D�gjoshein zhurma e matrapik�ve (pistoletave t� minator�ve). M� pas pushuan dhe nj� makin� u largua me shpejt�si. Ishin thyer instrumentet q� duhej t� �anin betonin p�r t� hapur varrin.
Pas dy or�ve kishin gjetur instrumente t� tjer�, kushedi se n� �far� miniere. Nuk po e realizonin dot �planin� q� n� ora 6, pa lindur dielli, t� kishte p�rfunduar zhvarrimi dhe varrimi. Ngutje e madhe, sepse kishin shum� frik� nga lindja e diellit. Pun�t e pandershme gjithmon� b�hen fshehurazi, nat�n, pa pranin� e njer�zve.
Mbas shum� mundimesh, rreth or�s 10, n� makin� zyrtare iku me shpejt�si p�r t� lajm�ruar epror�t p�r p�rfundimin. Si� m� than� m� von�, kur e nxorr�n, ata ishin b�r� t� verdh� si limoni. Nd�rmjet tyre kishte dhe doktor� p�r t� v�rtetuar plot�sisht q� Enver Hoxha ishte aty, i vdekur, dhe ata mund t� vazhdonin pun�n q� kishin nisur. Por u befasuan, sepse ai nuk ishte prishur fare, u ngjau si i gjall�.
Ka shum� m�nyra q� nj� njeri t� t� duket i vdekur apo i gjall�.
Na than� q� mund t� shkonim tek arkivoli. Shkuan. ǒt� shihnim?! Aty ishte nj� kantier zhvarrimi. Rreth 10 zhvarrosje, dhjet� gropa. Njer�zit q� kishin punuar ishin shum� t� lodhur. Nuk ishin m�suar t� b�nin t� till� pun�.
Iu afruam arkivolit ton�. Ora ishte 11. Gj�ja e par� ishte t� siguroheshim q� babai ndodhej aty dhe nuk e kishin hequr. Q� prej atij momenti un� nuk iu ndava m� arkivolit.
E mor�m dhe e �uam n� varrezat e popullit. Aty p�rs�ri gjet�m 10 varre t� hapur. Varret nuk kishin as pllaka �imentoje. Na thane: nuk kemi. E varros�m direkt n� dhe.
Nga dita e par� e n� vazhdim, pran� varrit t� tij b�nin roje disa veteran�, ish-partizan�. Ata ruanin komandantin e tyre. Nga ata q� e zhvarros�n mund t� pritej �do gj�.
Pas disa dit�sh na u desh ta nxirrnim edhe nj� her� arkivolin. K�t� radh� ia rregulluam varrin me pllaka betonarme, duke i salduar, nd�rsa nga jasht� vendos�m q� varri t� jet� krejt�sisht i thjesht�.
Ky zhvarrim makab�r u b� n� prag t� 5 majit, dit� s� d�shmor�ve. Pushtetar�t m� t� lart� do t� vinin kurora n� varrezat e d�shmor�ve, tek monumenti �N�ne Shqip�ri�. Por nuk mund t�i vendosnin po t� ishte aty Enver Hoxha, po t� ishin komandant�t e tjer� t� luft�s nacional�lirimtare.
Do t� nderonte t� r�n�t (ish)-presidenti Sali Berisha, ai q� dekoroi kriminel�t q� vran� e pren� partizan� dhe popull, pa p�rjashtuar grat� dhe f�mij�t. Do t� nderonte Pjet�r Arbnori, (ish)-kryetar i Kuvendit Popullor, bir fashisti. I ati i tij i luftoi partizan�t. Do t� nderonte t� R�n�t Alaksand�r Meksi, (ish)-kryeministri q� drejtoi Shqip�rin� drejt shkat�rrimit total, p�r t� cilin ne t� gjith� jemi d�shmitar�.
� far� hipokrizie dhe ironie!
Por cerimonia u d�shtoi. Aty ku ishte varri i Enver Hoxh�s vendi ishte rrethuar nga shum� t� rinj, q� kishin vendosur mjaft lule dhe nj� flamur t� madh komb�tar. Ata dhe shum� familjar� t� d�shmor�ve filluan t� b�rtisnin:
� Ikni, b�ni homazhe tek varrezat tuaja. K�to jan� t� bijve, v�llez�rve e motrave tona. I lini t� qet� d�shmor�t!�
Pushtetar�t e pan� revolitimin e njer�zve dhe as ceremonin� nuk e mbaruan dot.
Kujtova se tani, s� paku, varri do t� ishte �m� personal�, por jo! Shum� njer�z shkojn� atje jo vet�m n� dit�t e tij t� sh�nuara, po madje kthehen edhe n� dit� t� zakonta e v�n� ndonj� tuf� lule, apo ndezin qirinj tek ky varr i thjesht�, q� �sht� varri i Enver Hoxh�s.

Shk�lzeni, nj� mal, nj� em�r

Lindja e nj� f�mije n� familje gjithmon� �sht� g�zim. Sidomos p�r gjysh�rit e gjyshet �sht� nj� ngjarje q� i gjall�ron. N� m�nyr� t� ve�ant� k�t� g�zim, k�t� gjall�rim, e ndiente babai im. Nip�rit dhe mbesat, q� ai i donte shum�, ishin p�r t� si nj� magji �lodh�se, dhe ai nuk lodhej duke u treguar me gjuh�n e tyre t� bukur f�minore. Po b�j nj� parantez�. Gjithmon� babai na fliste p�r Kosov�n, p�r k�t� pjes� t� Shqip�ris�, shk�putur padrejt�sisht nga trualli m�m�, p�r patriot�t q� kishte nxjerr� Kosova, p�r kosovar�t e detyruar t� largohen t� persekutuar nga trojet e tyre, duke u shp�rndar� n� t� gjith� Europ�n e n� bot�, p�r rinin� e saj q� punon n� kushte t� v�shtira dhe represioni t� vazduesh�m. �sht� viti 1979, kur situata n� Kosov� ishte r�nduar dhe, si� e dim�, m� 1981 shp�rthyen demonstratat e rinis� n� Kosov�.

Nj� mal madh�shtor, Shk�lzeni.
� Q� andej, - m� thoshte babai, - shihet nga nj�ra an� Shqip�ria dhe nga ana tjet�r pjesa e shk�putur nga Shqip�ria, Kosova e martirizuar. �sht� nj� mal q� lidh k�to dy pjes� t� pandashme. Ashtu sa �mund t� sheshohet mali i Shk�lzenit, ashtu s�mund t� ndahet dhe Kosova nga Shqip�ria.�
Po pse e b�ra k�t� parantez�?

Nxirreni vet� konkluzionin. Un� po ju v� n� k�to kujtime �ka ai m� shkruante n� ditarin familjar m� 27 mars 1979:
� Sot m� erdhi n� zyr� nj� lajm shum� i g�zuar, Teuta me Ilirin kan� djalin e dyt�. N� ora 10, Teuta lindi nj� �un t� bukur, t� gjat� e me pesh� shum� t� mir�, me fytyr� t� kuqe si moll�. Ndjeva nj� g�zim jasht�zakonisht t� madh dhe p�rnj�her� shkova nd�rmend si t� gjej emrin. Pa hezituar, nga ana ime e caktova ta quajm� Shk�lzen, emrin e alpit t� madh t� mal�sis� s� Tropoj�s. K�shtu mendoj ta quajm�, se atje te alpet kreshnike t� k�tij rrethi gjendet Dragobia, vend ku luftoi Bajram Curri, ku luftuan shok�t tan� partizan�. Shk�lzenin e p�rmend me admirim dhe me dashuri dhe Kosova shqiptare, burrat e s� cil�s kan� luftuar dhe vazhdojn� t� luftojn� si t�r� jet�n p�r lirin� e tyre. Un� besoj se k�t� em�r do ta p�lqejn� edhe babai dhe n�na e tij.
Me fjal� t� tjera ju jam qepur maleve: Valbona �sht� pseudonimi im i luft�s, emri i lumit me uj� t� kthejell�t q� buron nga bjeshk�t e larta t� Tropoj�s, q� rrjedh pik�risht rreth e rrotull Shk�lzenit; tjetri, Ermal, q� t� kujton er�n e fresk�t t� maleve tona, q� kan� qen� t�r� jet�n, q� jan� dhe do t� jen� k�shtjellat e popullit ton� p�r liri; t� tretin f�mij� e quajn� Shpat, q� dhe ky �sht� nj� nga pseudonimet e mi t� luft�s, emri i nj� mali t� Shqip�ris� s� mesme, ku kam luftuar dhe ku m� kan� strehuar fshatar�t patriot� t� k�tyre an�ve; t� kat�rtit q� e kam quajtur Dritan lindur m� 25 tetor, dit�n e elektrifikimit t� plot� t� Shqip�ris�, q� t� sjell nd�rmend drit�n q� l�shon partia.

Kur erdhi Lilua n� sht�pi, ia propozova k�t� em�r. Bukur e ke gjetur, m� tha ai me g�zim. Edhe Nexhmija e p�lqeu menj�her�. Shum� bukur, u thash� t� gjith�ve, tash na mbetet t� jap� mendimin edhe Teuta. I vajti dhe k�saj fjala n� maternitet dhe ajo ishte dakord. K�shtu, m� duket se ky em�r q� i gjeta djali9t ishte i p�rshtatsh�m se, n� fakt, �sht� i bukur dhe duam q� ai t� na rroj� si mali i Shk�lzenit. F�mij�ve u kam th�n� q� t� mos mbeten me pes� f�mij� sa jan� b�r� deri tash, deri sa un� t� jem gjall� dua q� ata t� arrijn� 15, pastaj, po t� duan le t� b�jn� edhe m� shum�. Pas tyre lind�n Blerina, vajza e motr�s dhe djali im i vog�l, Besmiri. Em�r q� sipas babait p�rfaq�son nj� nga virtytet e shqiptarit.

DISA FOTU NGA  XHAXHI  ENVER